Organizacja szkolnictwa powszechnego

Obowiązek organizacji szkół powszechnych wywodzi się z obowiązku szkolnego — z obowiązku uczenia się wszystkich dzieci przez siedem lat, od siódmego do trzynastego roku życia. Obowiązek ten jest dawny na obszarze województw zachodnich, późniejszy, ale rów­nież przedwojenny — w województwach po­łudniowych, na ziemiach zaś byłego zaboru rosyjskiego wprowadzony został formalnie w latach 1919 — 1923. Czas trwania obowiązku szkolnego nie był poprzednio i nie jest jeszcze wszę­dzie jednakowy. Aczkolwiek ustawa z 1932 roku o ustroju szkolnictwa ustaliła na ca­łym obszarze Rzeczypospolitej jednakowy czas trwania obowiązku szkolnego, ale łącz­nie z wprowadzeniem w życie tej ustawy Mi­nister Oświecenia Publicznego zarządził, że dzieci, które przed rokiem 1932 weszły już w okres sześcioletniego obowiązku szkolnego, podlegać będą i nadal tylko sześcioletniemu obowiązkowi (woj. południowe). Dopiero od przyszłego 1938/39 roku szkolnego czas trwa­nia obowiązku szkolnego wyrówna się wszę­dzie do lat siedmiu. Skoro ustawa nałożyła na dzieci obowią­zek uczenia się, trzeba dać im możność wy­pełnienia tego obowiązku i w związku z tym trzeba założyć niezbędną liczbę szkół. Obowiązek zakładania i utrzymywania szkół powszechnych ustawa z 1922 roku wło­żyła na Skarb Państwa i gminy. Według tej ustawy, na Skarbie Państwa ciąży obowiązek wynagradzania nauczycieli i zaopatrzenia szkół w pomoce naukowe, gminy zaś obowią­zane są dostarczyć dla szkół odpowiednie po­mieszczenia i urządzenia oraz mieszkania dla nauczycieli. Ustawy nakazują, że szkół powszechnych winno być tak dużo, aby każde dziecko miało możność korzystania z nauki w publicznej szkole powszechnej, odległej nie dalej, niż 3 km. drogi dziecka z domu do szkoły. Oprócz tego obydwie ustawy i z 1922 i z 1932 roku nakazują, by szkoły były możliwie najwyż­szego stopnia, to znaczy by obejmowały cał­kowity program powszechnego nauczania. Mó­wiliśmy już, że szkoły powszechne nie są jed­nakowe — szkoły I stopnia obejmują tylko cztery klasy, szkoły II stopnia mają sześć klas, a szkoły III stopnia siedem klas progra­mowych. Skąd i dlaczego są te różnice? Wynika to z dwóch postanowień ustawowych. Jedno po­wiada, że dziecko nie może mieć dalej do szkoły niż 3 km., drugie zaś, że na każdego nauczyciela winno przypadać około 50 ucz­niów. Jeśli więc uda się zgromadzić w szkole co najmniej 210 uczniów (z odległości do 3 km), winno uczyć w niej co najmniej 5 nau­czycieli i wtedy w szkole winno być siedem klas (III stopień). Jeśli zaś nie uda się ze­brać tylu uczniów, będzie ich jednak powyżej 120, wtedy winno być w szkole trzech lub czterech nauczycieli, którzy uczą dzieci w sześciu grupach — klasach (VI klasa dwu­letnia) i szkoła taka zwie się szkołą II stop­nia. Jeżeli zaś w okolicach rzadko zaludnio­nych nie można zebrać nawet 120 uczniów, w szkole będzie tylko najwyżej dwóch nau­czycieli, uczących dzieci w czterech grupach — klasach i będą to szkoły I stopnia (I i II klasa są jednoroczne, III zaś dwuletnia, a IV klasa trzyletnia). Tak być powinno, ale nie­stety, obecnie bardzo często tak nie jest, w bardzo wielu bowiem szkołach — szczegól­nie wiejskich — brak odpowiedniej liczby nauczycieli i wbrew obowiązującym przepi­som szkoły nie mają odpowiedniego stopnia. Jest to niezawinioną krzywdą wsi. Acz­kolwiek i w wielu miejskich szkołach klasy są zbyt przepełnione, nie ma to wpływu na obniżanie stopnia szkoły — na wsi brak nau­czycieli wpływa na stopień szkoły, a należy pamiętać, że w szkołach I stopnia tylko, cho­ciażby dziecko'najlepiej się uczyło, musi sie­dzieć w jednej klasie dwa lub trzy lata, bo w ciągu 7 lat obowiązku szkolnego może skończyć tylko cztery klasy. Ustalono bo­wiem, że jeden lub dwóch nauczycieli nie zdoła poprowadzić i przerobić programu sied­miu, a nawet sześciu klas. Obok zaznaczonego poprzednio braku na­uczycieli i szkoły I stopnia są również nieza­winioną krzywdą wsi. Wszystkie dzieci winny mieć równe prawa do jednakowo wartościo­wych szkół, a szkoły I stopnia nie dając peł­nego wykształcenia powszechnego, nie dają i uprawnień w późniejszym życiu—ani w szko­łach, ani w wojsku, ani w pracy zawodowej. Temu nieuniknionemu, według dotychcza­sowych przepisów, złu rodzice i dzieci sta­rają się radzić przez łączenie szkół sąsiadu­jących lub korzystanie z nauki w wyższych klasach szkół bardziej odległych. Wymaga to większego wysiłku, ale opłaca się i dążenia te należy upowszechnić, pociągając gminy i gromady do współdziałania w organizacji dowożenia dzieci do szkół wyższego stopnia. Obok tych ujemnych stron obecnej orga­nizacji szkolnictwa powszechnego, są i dodat­nie, ale wiążące się tylko ze szkołami II i III stopnia. Dziecko uczęszczające obecnie do szkoły II lub III stopnia może sześć lat uczyć się w szkole, nie opuszczając domu rodzin­nego i potem dopiero pójść do szkoły śred­niej, która zamiast dawnych ośmiu klas ma obecnie tylko sześć klas wyższych. Pierwsze dwie klasy dawnego gimnazjum przeniesione zostały w znacznej liczbie z miasta na wieś— bliżej dzieci. Jest ich liczba jeszcze dalece nie wystarczająca, ale już są i należy dążyć, by było ich na wsi co rok więcej. Jeśli nie w odległości 3 km., to przynajmniej w każdej gminie po dwie, trzy takie szkoły być powin­ny, by chociaż te dzieci, które chcą, mogły osiągnąć pełne wykształcenie powszechne i bez przeszkód uczyć się dalej.

O serwisie

“ Serwis poĹ›wiÄ™cony zagadnieniom oraz nowinkom na temat rolnictwa w okresie przedwojennym. Mam gĹ‚Ä™bokÄ… nadzieje, ĹĽe zawarte tutaj rady, znajdÄ… zastosowanie w rolnictwie teraĹşniejszym.”