Z przeszłości niższych szkół rolniczych przed wojną

Pomysły i próby nauczania rolniczego na poziomie niższym datują się od paru wie­ków, ale dotyczyły one dawniej wyłącznie służby dla gospodarstw większych. Szkolnic­two zawodowe dla drobnych gospodarzy rol­nych mogło się rozwinąć dopiero po uzyska­niu przez nich wolności osobistej i gospo­darstw własnych. Usamodzielnienie i uwłasz­czenie włościan w Niemczech, gdzie naj­wcześniej rozwinęło się szkolnictwo rolnicze, miało miejsce w pierwszej połowie XIX wie­ku. U nas te reformy rolne odbywały się w różnych czasach, mianowicie w b. zaborze pruskim w latach 1811 — 48, w zaborze au­striackim w 1848 r., w b. Kongresówce uwłasz­czenie nastąpiło w 1863 4 r., a na Ziemiach Wschodnich w 1861 — 63 roku. Z tych to właśnie względów na»i drobni rolnicy dopie­ro w drugiej połowie XIX wieku mogli być obejmowani nauczaniem szkolnym. Niższe szkoły rolnicze zakładano na zie­miach polskich stosunkowo wcześnie, ale przez cały prawie wiek XIX były one rzadkie i przeznaczone bądź dla pracowników fol­warcznych, bądź dla cudzoziemców. Szko­ły rolnicze niższe dla drobnych rolników pol­skich powstały dopiero na przełomie XIX i XX w. Zanim przejdziemy do nich, zrobimy krótki przegląd początków tych szkół według istniejących wtedy zaborów. Nauczanie szkolne na poziomie niższym zaczęło się w Marymoncie pod Warszawą w 1824 r. Zadaniem jego było przygotowanie pomocników dla tych, którzy zdobywali wyż­sze wykształcenie (również w Marymoncie). Następnie w 1859 r. założono cztery podobne szkoły, tak, iż było ich razem 5 w miejsco­wościach: 1) Końskowola pod Puławami (z Marymontu w 1862 r.), 2) Weronów pod Ra­domiem, 3) w Radomsku, 4) w Niegłosach pod Płockiem oraz 5) pod Lublinem. Wypa­dało to mniej więcej po jednej szkole na ówczesne województwo. Po upadku powsta­nia styczniowego szkoły te zwinięto w 1865 roku. Dopiero po trzydziestu latach, miano­wicie w 1896 r., otwarto w Sobieszynie pod Garwolinem nową niższą szkołę rolniczą, która miała służyć dla włościan, ale napraw­dę sposobiła ona folwarkom rządców; zresz­tą obowiązujący tam język rosyjski czynił tę szkołę dla włościan niedostępną. W Woroń-cu pod Wilnem w 1909 r. otwarto niższą szkołę rolniczą o kursie trzyletnim (III rok hodowla i mleczarstwo), która była przezna­czona dla pracowników folwarcznych. Szko­ła ta istniała tylko do wojny. W dawnej Galicji pierwsza szkoła rolni­cza powstała w Czernichowie pod Krakowem w 1860 r. z dwoma kursami: 1) niższym dla czeladzi folwarcznej, 2) wyższym dla karbo­wych, gumiennych i ekonomów (po 20 la­tach została ona przekształcona na średnią). Później ziemiaństwo otworzyło szereg trzylet­nich szkół niższych rolniczych, również dla przygotowania pracowników folwarcznych, a mianowicie w Dublanach tzw. „szkołę pa­robków" (1873 r.), następnie w Horodence (1885 — 1914), Jagielnicy (1885 — 1914), Kobiernicach (1886 — 1915), Bereźnicy (1896), Suchodole (1898) i Miłocinie (1906). Ostatnie trzy dźwignęły się po wojnie, a Ho-rodenka później, i służą teraz przede wszyst­kim drobnym rolnikom gospodarzom. Można by tu również wspomnieć o szko­łach lub podobnych urządzeniach dla kształ­cenia kobiet w dziedzinie gospodarstwa do­mowego. Najdawniejsze z nich miały na wi­doku kształcenie klucznic i kucharek dla śmy młodzi, wszystko jest przed nami" (Słowacki). dworów ziemiańskich. Z bardziej znanych można wymienić zakład w Kórniku pod Poz­naniem z 1882 r., później tenże w Kuźnicach pod Zakopanem od 1885 r. Ziemie wschodnie miały dla tych samych celów od 1899 r. do wojny szkołę w Wilnie,.a w latach 1900 — 15 p. Bernatowiczówny pod Wilnem, w b. Kon­gresówce w Grędzinach pod Ciechanowem (dla szafarek). W zaborze pruskim rozwijano dla chło­pów inny typ niższej szkoły rolniczej, mia­nowicie szkołę zimową, i to już dla włościan. Pierwsza taka szkoła powstała w 1834 r. w Niemczech, ale silniejszy rozwój tych szkól nastąpił dopiero po 1850 roku. Kiedy, w mia­rę szerzenia się postępu rolniczego, wymaga­nia wzrosły, utworzono w tych szkołach dru­gi kurs 5-miesięczny podczas następnej zimy. W ten sposób powstały szkoły dwuzimowe. Na ziemiach polskich pierwszą szkołę dwuzi-mową otworzyli Niemcy w 1890 r. (Wschowa, obecnie w Niemczech), a do wojny ilość ich doszła do 12 w Wielkopolsce i kilka na Po­morzu. Były one niemieckie i tylko do kilku z nich przyjmowano Polaków, to też nasi chłopi niewiele mogli z nich korzystać. Szkołę rolniczą dla gospodarzy polskich stworzono dopiero w Pszczelinie pod War­szawą (pow. Błonie) w 1900 roku. Nazwa jej brzmiała: „Kursy pszczelniczo - ogrodnicze", a była ona przeznaczona „dla synów włoś­ciańskich, o których będzie wiadomem, iż na własnych gospodarstwach osiądą". Nazwa kursów pochodzi stąd, że Rosjanie nie po­zwalali na prowadzenie normalnych lekcyj ani też na używanie nazwy szkoły. Na kursach tych wolno było tylko prowadzić zajęcia praktyczne z małą ilością wyjaśnień. Naprawdę jednak była to szkoła rolnicza z lekcjami i zajęciami praktycznymi w kilkunasto-morgowym gospodarstwie i warszta­tach. Nauczanie trwało 11 miesięcy (15.1.—15.XII.), uczono w języku pol­skim. Zresztą nie tylko przygotowy­wano tam młodzież na światłych rol­ników, ale i wychowywano przy po­mocy internatu na dobrych obywateli przyszłej Polski. Do założenia Pszcze-lina najwięcej przyczynił się Maksy­milian Malinowski, a do wyrobienia tej szkoły na pewien typ ś. p. J. Dziu­bińska. Dopiero w 1912 roku otwo­rzono drugą podobną szkołę — „Mie­czysławów" pod Kutnem, a w 1913 r. „Pók w Liskowie pod Kaliszem i w Krzyżewie pod Wysokim Mazowieckim. Pomyślano też i o dziewczętach wiejskich. Mianowicie J. Dziubińska po paru latach opuściła Pszczelin i niebawem na jego wzór otworzyła podobne kursy żeńskie w Kruszyn-ku pod Włocławkiem (1904 — 14); później uruchomiono podobne kursy w Mirosławi-cach pod Kutnem (1908 r.), w Gołotczyźnie pod Ciechanowem (1911), w Nałęczowie pod Puławami (1911 — 34) i inne. Dla ścisłości należy dodać, że zbliżona do tego typu szko­ła powstała już w 1900 roku w Albigowej pod �ańcutem, a za nią w Korczynie pod Kros­nem w 1905 r., w Szynwałdzie pod Tarno­wem w 1909 r., w Olesku pod Złoczowem w 1906 r., w Podegrodziu pod N. Sączem w 1913 r., w Bachowicach pod Wadowicami w 1910 r. i inne. Były również robione próby z uruchomie­niem jednozimowych szkół rolniczych, oczy­wiście poza zaborem pruskim. Pierwszą taką szkołę otwarto w Cieszynie na Śląsku w 1895 roku. Przykład ten znalazł niebawem naśla­dowców w b. Galicji: w Niewiarowie pod Wieliczką (1898 — 1913), w Wojsławiu pod Mielcem, w Tęgoborzu pod N. Sączem (z Nie-gowici), w Pilznie (z Lubczy, później w Dul-czówce) w 1906 r. i w Gródku Jagielońskim. Kongresówka miała je w Nałęczowie pod Pu­ławami 1907 — 35 r. i w Sokołówku pod Cie­chanowem 1910 — 14 r. Poza omówionymi już typami szkół ist­niały jeszcze inne, niejako specjalne, np. mleczarskie, drobiowe, chmielarskie, handlo-we itp., ale ściśle związane z rolnictwem. Zaczniemy od byłej Galicji. Istniały tam oko­ło 1847 r. kursy uprawy oraz przerobu lnu w Krasiczynie i Harcie (środk. Małopolska), podobne w Gródku Jagiellońskim około 1877 roku, dalej kursy chmielarskie były w Czar­nych Niwach pod �opatynem około 1880 r. i w Starym Siole pod Brodami 1888 — 1914. Szkoła mleczarska istnieje w Rzeszowie od 1903 roku. Szkoła drobiarska w Zielonej ko­ło Rawy Ruskiej była czynna w latach 1905— 14. Warto też dodać, że istniały szkoły ko­łodziejskie w Kamionce Strumiłowej i Gry­bowie, szkoła gorzelnicza w Dublanach, a po­za tym kursy drenarskie, maszynowe i wy­chowu świń. Na krótko przed wojną świa­tową urządzono w b. Kongresówce kursy handlowe w Szymanowie pod Sochaczewem 1913 — 14, w Janowie lubelskim w 1914 r. Były też, i to od dawna, różne kursy dla me­chaników dworskich, drenowania, uprawy torfowisk itp. Wojna światowa zrujnowała większość naszych niższych szkół rolniczych, tak, żt pozostały tylko nieliczne, a część z nich zo­stała odbudowana po wojnie, zresztą nieraz w dość późnym okresie. Widoki na przywró­cenie Polski do życia pobudzały wielu ludzi do projektowania, a nawet zakładania nowych szkół już podczas wojny.

O serwisie

“ Serwis poĹ›wiÄ™cony zagadnieniom oraz nowinkom na temat rolnictwa w okresie przedwojennym. Mam gĹ‚Ä™bokÄ… nadzieje, ĹĽe zawarte tutaj rady, znajdÄ… zastosowanie w rolnictwie teraĹşniejszym.”