Niezwykły człowiek Aleksander Świętochowski

W Gołotczyźnie pod Ciechanowem zmarł dn. 25 kwietnia ten niezwykły czło­wiek, którego 'nazwisko należy do najwybit­niejszych w dziejach kultury polskiej. Czło­wiek - legenda, człowiek niepożyty, mimo dziewiątego krzyżyka pełen jeszcze mło­dzieńczej werwy i sił twórczych. Człowiek, który długie swe życie wypełnił bez reszty ogromem pracy, przerastającej siły jednost­ki. Wychowawca trzech pokoleń, które je­go myśli i wskazania wcielały w czyn. Świet­ny pisarz, władający pięknym i krystalicz­nie czystym językiem, jak nikt ze współ­czesnych. Myśliciel, powieścicpisarz, dra­maturg, publicysta, historyk, zostawiający po sobie bogatą spuściznę. Orędownik spraw chłopskich, historyk dziejów chłop skich, czynnie realizujący swą wiarę w chłopstwo. Szermierz prawdy i postępu w ciągu całej swej siedemdziesięcioletniej działalności publicznej. Doprawdy, czło­wiek niezwykły, z jednej bryły wykuty, wierny do końca zasadom, poglądom, idea­łom. W historii naszej literatury trudno znaleźć kogoś drugiego, z którym mogłoby się mierzyć zjawisko, noszące imię — Alek­sander Świętochowski. Świętochowski był jedyny i chyba — niepowtarzalny Urodzony w r. 1849 w Stoczku ua Podla­siu, młodzieńczymi oczami patrz>i na po­grom powstania styczniowego 1863 r. Wi­dział rozwiane marzenia patriotów. Po swo­jemu ocenił ówczesne warunki polityczne i wyprowadził w kilkanaście lat potem po­gląd, który jął szerzyć wespół z innymi wśród ówczesnego społeczeństwa. Pogląd ten potępiał podejmowanie beznadziejnej, ja­koby, walki z zaborcami o wolność Polski, a głosił hasło pracy organicznej, tj. pomna żania dóbr gospodarczych i kulturalnych w narodzie. W pismach i książkach szerzył Święto­chowski niezmordowanie idee pozytywizmu, stając wkrótce na wysuniętym posterunku walki. Został przywódcą pozytywistów pol­skich, wielbiony i uważnie słuchany przez jednych, zwalczany i potępiany przez dru gich. Ruch umysłowy, tworzony przez Świę­tochowskiego, przeorał umysły współczes­nych. Wyprowadzał myśl polską z zaścian­ka, wiążąc ją z prądami myśli i nauki euro­pejskiej. Szerząc hasła pracy od podstaw, unowocześniał kraj. Walczył ze złem w sto­sunkach społecznych. Bojował o prawa czło­wieka &o własnego rozwoju, o wolność su­mienia, o równość obywatelską, o godność ludzką. Obalał przesądy. Domagał się praw­dy i postępu. Świętochowski był urodzonym wycho­wawcą. Jasnym umysłem, żelazną logiką rozumowania, przejrzystym stylem wywo­dów przykuwał do siebie, agitował, wycho­wywał. Ten zapał wychowawczo-reforma-torski wypływał u niego nie tylko z poczu­cia obowiązków obywatelskich, ale przede wszystkim z głębokiej miłości, jaką obdarzał swych rodaków. Z tej najszczerszej miłości wynikała pasja reformatorska, ostre, twarde słowa krytyki, surowy osąd tego wszystkie­go, co uchybiało jego wysokiemu poczuciu prawdy i rzetelności. Był apostołem mdłości i dobroci do końca dni swoich. W jednym ze swych niedawno wydanych utworów tak sławił dobroć: ,,Ogół ludzi stawia wiele war­tości cenniejszych przed mniej cenioną dobrocią. Mądrość, sztuka, boga­ctwo, siła, odwaga uży­wają większej chwały. Tymczasem chociaż nie jest jeszcze dziś, będzie to niezawodnie kiedyś najwyższy przymiot du­szy ludzkiej". Miłość i dobroć w najistotniejszym tych słów znaczeniu przeni­kają do głębi i są głów­nym motywem twór­czości pisarskiej Święto­chowskiego. I to za­równo w licznych dra­matach, jak i w powie­ściach i nowelach, cie­szących się swego cza­su olbrzymim powodze­niem. W „Chawie Ru­bin" i w „Damianie Capenko" staje Święto­chowski w obronie ludzi poniżanych i wy­rzucanych poza obręb społeczeństwa z po­wodu różnic społecznych, rasowych czy reli­gijnych. Ostatnim jego utworem jest powieść pt. „Twinko". Powieść ta zasługuje na szcze­gólną uwagę, gdyż jest w niej zawarty prze­gląd głównych idej społeczno-filozoficznych wielkiego pisarza. Uświadomione masy chłopskie żywią i będą żywić najserdeczniejszą wdzięczność dla zmarłego pisarza. Dał on chłopstwu pol­skiemu obszerny wizerunek jego dziejów w dwutomowej „Historii chłopów polskich". Z dzieła tego wyziera pełna postawa ducho­wa jego autora: troska obywatelska o przy­szłość Polski, której podstawą są chłopi, mi­łość dla mas poniewieranych i uciskanych przez prywatę szlachecką, wiara w niepo-żyte wartości, tkwiące w polskim ludzie. Ukazał Świętochowski w tym dziele bez­miar chłopskiej niedoli w czasach pańszczy­źnianych; dowodnie stwierdził, iż winę za upadek Polski ponosi wyłącznie warstwa szlachecka, odsuwająca systematycznie chło­pów od współodpowiedzialności za państwo; przypomniał, iż przepaść wykopana między chłopstwem i szlachtą niełatwa jest do za­sypania, albowiem wieś dobrze parnie!a, że jej zdobycze społeczno-ekonomiczne pochodzą od zaborców, a nie od szlachty, która panicz­nie bała się wszelkich reform. Zagadnienie chłop­skie było dla Święto­chowskiego zagadnie­niem wagi najwyższej z chwilą odrodzenia by­tu państwowego Polski. Siłę państwa i narodu uzależniał od właściwe­go rozwiązania sprawy chłopskiej. Swój ważki głos rzucał raz po raz na szalę rozważań w tej kwestii. Swoje poglądy urze­czywistniał w praktyce życiowej. W mają* ku swoim w powiecie Cie­chanowskim utworzył szkołę dla młodzieży wiejskiej i przy szkole tej mieszkał w ostatnich latach życia; ostat­nim Jego przedśmiertnym życzeniem było, aby go pochowano w trumnie twarzą w stro­nę szkoły. Tym gestem jakby chciał wska­zać, kogo uważa za spadkobiercę swej myśli, swego dorobku życiowego. Wielki pisarz polski Aleksander Święto­chowski odszedł od nas na wieki. Długo, długo trwał na swym dumnym posterunku niezłomny i jak dąb krzepki i niezwalczony. Aż przewalczyła go śmierć, dając mu wiecz­ny już — a tak bardzo zasłużony — odpo­czynek.

O serwisie

“ Serwis poĹ›wiÄ™cony zagadnieniom oraz nowinkom na temat rolnictwa w okresie przedwojennym. Mam gĹ‚Ä™bokÄ… nadzieje, ĹĽe zawarte tutaj rady, znajdÄ… zastosowanie w rolnictwie teraĹşniejszym.”