Sołtys — i jego rola

Sołtys—to pierwszy obywatel w gromadzie. Jednak sołtysowanie, zwłaszcza z cza­sów wojny pozostawiło przeważnie przykre, a nawet upokarzające wspomnienia. Bowiem wtenczas sołtys był jedynie pachołkiem, po-pychadłem obcych władz i ludzi. Ciągłe jeż­dżenie z podwodami, przebywanie poza do­mem nieraz całymi tygodniami, poniewierka po świecie nie czyniła rzeczywiście z tego urzędu stanowiska ani zaszczytnego, ani tym bardziej przyjemnego. Po wsiach wspomnie­nie tych czasów jeszcze się nie zupełnie za­tarło. Ale to nie jest wszystko, co ludzi od­stręcza od przyjmowania tej godności w cza­sach obecnych, a więc już stosunkowo spo­kojnych i normalnych. Często przyczyną jest pogląd, że sołtysem może i powinien być przede wszystkim ten, który ma najmniejszą gospodarkę, najwięcej czasu, albo kto gospo­darki zaniedbuje. Szanujący się rzekomo go­spodarz, który chce porządnie prowadzić swoje gospodarstwo, nie może—właśnie we­dług tego rozpowszechnionego poglądu — poświęcać się urzędowi sołtysa, wymagają­cemu bądź co bądź sporo czasu i poświę­cenia, a przy tym nie zawsze zaskarbiające­mu popularność; o nią łatwiej podobno na „niwie" dobrowolnej, ochotniczej, z reguły dorywczej pracy społecznej. Zapewne, że takie patrzenie na ten naj­niższy w Polsce urząd nie wynika tylko z jakiegoś specjalnego, nieuzasadnionego uprzedzenia wsi. Składa się na to wiele przyczyn, leżących także poza wsią: bardzo słabe możliwości i środki, jakie posiada gro­mada dla własnej działalności w zakresie zaspakajanie miejscowych, gromadzkich po­trzeb, wynikających ze sąsiedzkiego współ­życia; niedocenianie roli gromady przez „gó­rę", a w rezultacie traktowanie przez nią sołtysa wyłącznie jako ostatnie ogniwo, przez które działa, daje o sobie znać wła­dza, umiejscowiona gdzieś daleko i wysoko, a której sołtys jest tylko posłusznym narzę­dziem, wykonawcą jej poleceń; wreszcie głębokie przeniknięcie do gromady wszel­kiej polityki, która jej na dobre nie wyszła. To wszystko jest prawda. Ale prawdą jest również, że sołtys musi pozostać tym ostatnim ogniwem w działaniu całej admini­stracji państwowej, tym, przez którego da­je o sobie znać wola Państwa, nakazy i za­kazy władz. Inaczej bowiem musielibyśmy dla tych specjalnie celów tworzyć na wsi jakieś osobne stanowiska, jakiś nowy urząd, co tak ze względów oszczędnościowych, do­boru ludzi, sprawności samego działania nie byłoby celowe. Natomiast świadoma wo­la wsi, mocna i zgodna jej opinia winna na­dać znaczenie, jakie słusznie należy się sołty­sowi we wsi, uczynić z niego rzeczywistego kierownika gromadzkiego życia i działania, wyraziciela jej woli i dążeń. Co jest dziś złe­go w organizacji gromady, co w związku z tym pomniejsza jej rolę w życiu, co degraduje (poniża) sołtysa do roli „pachołka" — win­no być przedmiotem wspólnych przemyśleń. Przemyślana wola wsi zmienienia tego sta­nu rzeczy musi i na pewno zaważy na dal­szych losach gromady. Dlatego musimy ją tworzyć. Myślę jednak, że trzeba zacząć od siebie, od wewnętrznego życia gromady. Dlatego w pierwszym rzędzie winniśmy wykorzenić pogląd, że urząd sołtysa nie godzien jest prawdziwego, honorowego gospodarza. Bez ponoszenia odpowiedzialności, bez naraża­nia się, bez ofiar wreszcie — niewiele można zrobić. Jeśli wybierać będziemy ludzi przo­dujących we wsi, jeśli wymagać będziemy od nich rzetelnego przewodzenia w groma­dzie i jeśli będziemy sami czynnie współ­działać — stanowisko sołtysa stanie się prawdziwą godnością, a nie tylko najniż­szym urzędem w Polsce. Bo w istocie rzeczy rola i zadania, jakie sołtys może spełnić w gromadzie — poza tą urzędową niejako stroną — są wielkie. Jako organ wykonawczy gromady — organi­zacji samorządu — sołtys musi ogarniać ca­łość potrzeb gromady, wysuwać, a następ­nie wykonywać prace związane z zaspaka-jeniem tych potrzeb. Myślenie o potrzebach gromady jest obowiązkiem wszystkich mie­szkańców gromady, radnych gromadzkich. Ale najpierwszy to obowiązek sołtysa. Po­trzeb tych jest moc, gdy się rozejrzeć po wsi. Trzeba tylko zorganizować wspólne gro­madzkie działanie, następnie nim pokiero­wać. Trzeba nadto wiedzieć czego wsi po­trzeba; wieś wszystkiemu sama nie podoła, dlatego trzeba zorganizować, stworzyć jej wolę, a następnie przekazać ją tam gdzie potrzeba, by „góra" wiedziała czego wieś żąda, koło czego się krząta. Przodująca ro­la orgnizatora, inicjatora, kierownika i przo­downika należy właśnie do sołtysa. Mówmy szczerze. Na wsi jest mało lu­dzi takich, których stać na myślenie o spra­wach zbiorowych, którzy umieją koło tych 170 t spraw zapobiegliwie chodzić. Dlatego my­ślę, że rola sołtysa nie ogranicza się tylko do organu gromady jako jednostki samo­rządnej. Życie wsi jest jednością; działal­ność gromady, kółka rolniczego, koła mło­dzieży, spółdzielni takiej czy innej jest ze sobą mocno powiązana; zresztą najczęściej jedni i ci sami ludzie zasiadają tu i tam, raz jako sołtys, raz jako prezes kółka rolnicze­go, to znowu jako prezes zarządu spółdziel­ni. Wszystkie organizacje — poza groma­dą — mają swoje specjalne cele, pracują na rzecz i przy pomocy swoich członków, a więc pewnej części tylko mieszkańców gromady; gromada natomiast jest organiza­cją, która swoją działalnością może obej­mować całość potrzeb, wynikających ze zbiorowego życia wsi i wszystkich jej mie­szkańców. Dlatego widzi mi się, że rola soł­tysa jest wielka i odpowiedzialna, by łączyć i uzgadniać działalność wszystkich organi-zacyj na wsi, przeciwdziałać powtarzaniu tej samej roboty przez dwie różne organi­zacje, łączyć wszystko w jakiś plan, mający swój cel i uzasadnienie w warunkach danej wsi. Pewnie, że nie można tego robić jaki­miś nakazami, utrudnieniami, kładzeniem kłód pod nogi, ale perswazją, przekonywa­niem w drodze wymiany myśli, organizowa­niem jakichś międzyorganizacyjnych roz­mów. Jak ma wyglądać życie wewnętrzne wsi — tego nie możemy ustalać od góry dla wszystkich gromad jednakowo. Nie potrafi tego zresztą nikt zrobić. Ale można jednak z góry powiedzieć, że nie ma bodaj na wsi sprawy, dotykającej jej życia publicznego, przy której współdziałanie sołtysa nie mo­głoby się okazać potrzebnym. Weźmy choć­by, jako przykład, Przysposobienie Rolni­cze. Prowadzą je organizacje młodzieżowe i formalnie gromada, a więc ani rada gro­madzka, ani sołtys nie mają tu nic do gada­nia. Mogą się tylko cieszyć, gdy dobrze idzie, lub ubolewać gdy kuleje albo w ogó­le nie jest prowaazone. Właśnie wtedy gdy niedomaga — trzeba mu pomóc. Powołany­mi do tego są wszyscy. Ale gdy z sołtysa czynimy przewodnika wsi, będzie jego obo­wiązkiem, stworzyć wśród młodzieży po­trzebę PR, pomóc przy zorganizowaniu ze­społu, nabyciu materiału nasiennego czy hodowlanego itp., przekonać nieufnych albo starszych gospodarzy o pożyteczności PR, którzy przecie darzą, a darzyć winni więk­szym zaufaniem sołtysa. Pewnie, że soł­tys nie będzie kierownikiem zespołu. Ale na nim, jako pierwszym obywatelu, ciąży obowiązek inicjatywy, następnie usuwania wszelkich przeszkód, czynnej pomocy, jeśli zajdzie potrzeba, podsycania pracy. ..Dwaj przyjaciele" Fot. W. Baran. Nie popadajmy jednak w przesadę. Nie można za dużo wymagać od sołtysa, nie moż­na się na niego zawsze oglądać, nim wy­ręczać. Chodzi o co innego, znacznie prost­szego, o to mianowicie, byśmy tak życie pu­bliczne tworzyli, by z sołtysa uczynić prze­wodnika wsi; sołtys nie ma być prezesem kółka, czy spółdzielni, czy spółki maszyno­wej, choć nim być może, ma być natomiast wyrazicielem całości potrzeb zbiorowych wsi, organizatorem jej życia publicznego, ini­cjatorem i opiekunem prac prowadzonych przez innych, a wreszcie czynnikiem, który będzie łączył prace poszczególnych organi-zacyj w pewną planową całość. Nie jest to jego przywilej, jakaś specjalnym prawem przepisana nadrzędność w stosunku do wszystkich organizacyj, ale obowiązek, któ­ry wynika z potrzeby ładu w wewnętrznym życiu wsi, a którego ktoś musi się podjąć.

O serwisie

“ Serwis poĹ›wiÄ™cony zagadnieniom oraz nowinkom na temat rolnictwa w okresie przedwojennym. Mam gĹ‚Ä™bokÄ… nadzieje, ĹĽe zawarte tutaj rady, znajdÄ… zastosowanie w rolnictwie teraĹşniejszym.”