O wodzie, co w lodzie zakrzepła

Ku wieczorowi się miało — krzepnąć za­czynało, a one igiełki lodowe coraz gęś­ciej, coraz częściej zalegały każdą kałużę, ba­jorko każde, aż wreszcie pokryły wszystko jednym szkliwem gładkim i dźwięczącym, ni­by osobliwe organki na lodzie, kiedy chłopa ki nazajutrz kamieniami po nim wygrywali. Woda zamarzła — lód pokrył wody; z wo­dy lód powstaje — z lodu woda się tworzy, bo jedno i drugie jest tym samym ci ,'em w innym jeno stanie skupienia. Jeśli tempe­ratura otaczająca spadła do 0° C i na dalszy zanosi się spadek — woda zamarza, tworzą się lody; jeśli przy 0° C ma się ku ociepleniu— lody topnieją, woda powraca do stanu pier­wotnego. Temperatura 0° C jest więc tym punktem początkowym, przy którym woda zaczyna krzepnąć. Dzieje się to wszakże tyl­ko w warunkach normalnych, z wodą czy­stą — woda zawierająca domieszki innych płynów lub soli zamarza poniżej 0° C, za­leżnie od ilości domieszek, podobnie jak wo­da morska, której punkt zamarzania, właśnie dzięki znacznym domieszkom soli, waha si<-w granicach —%° C do —3° C. Ale nie tyl­ko domieszki są przyczyną obniżenia punktu zamarzania wody — nawet destylowaną (oczyszczoną od domieszek) wodę można oziębić znacznie poniżej 0° C, jeśli zastosuje się przy tym odpowiednie ciśnienie. Po usta­niu ciśnienia woda natychmiast zamarznie, ale skutki tego mogą być fatalne! Lód jest więc stałą postacią płynnej wo­dy, jest ciałem stałym, złożonym z drob­niutkich krysztalików — sześciopromiennych gwiazdek, podobnych jak gwiazdki płatków śnieżnych. Od igiełek na wodzie się zaczyna, mróz z pary wodnej na szybach układa wspa­niałe desenie, czarowne drzewa, kwiaty i li­ście paprociowe, diamentowymi kryształkami skrzące; on tworzy przepiękne obrazy wodo­spadów, w krysztale „żywym" rzeźbiąc cud­ne wzory. Mocarny mróz — uroku pełen lód w swych postaciach różnych! Osobliwy jest ten lód. Najcieńszy, co led­wie kamyk drobny utrzyma, brzęczy i dzwo­ni niby szyba; lód słodkowodny (naszych rzek, stawów i jezior), grubości 5,1 cm — utrzymać może dorosłego człowieka; przy 10,2 cm — utrzymuje kawalerię, 12,7 cm — artylerię, 25,4 cm — tłumy ludzi, a przy gru­bości 45,7 cm utrzymać może pociąg. Lód morski jest słabszy — przy grubości 5,1 cm nie utrzyma nawet dziecka, jest miękki, ła­two go przebić. Grubość lodu bywa wszakże rozmaita i dochodzić może nawet do 300 m. Zasadniczo lód tworzy się na powierzchni, znane są jednak wypadki i okolice, gdzie lód powstaje na dnie i przez jakiś czas trzyma się podłoża, po oderwaniu zaś jako kra wypływa na powierzchnię. Zjawisko to występuje i w Bałtyku — przyczyny powstawania lodu den­nego ściśle nie są znane, istnieją tylko pew­nc przypuszczenia, wyjaśniające tę osobli­wość. Woda, jak każde ciało, przy oziębieniu kurczy się, ale... tylko do temperatury -\-4° C! Tu stanowi woda wyjątek, w skutkach dla życia ogromnie ważny. Przy 4° C woda jest najgęstsza — poniżej tej temperatury woda poczyna rozszerzać się aż do 0° C, tj. do chwili zamarznięcia. Woda przy zamarzaniu powiększa swą objętość mniej więcej o ł/io część. Że tak jest, łatwo o tym się przeko­nać pozostawiając na mrozie butelkę z wodą; dlatego też przed mrozami owija się słomą pompy i okrywa wszelkie przewody wod­ne — zaniedbanie odbija się boleśnie na kie­szeni. Trzeba potem słono płacić za napra­wę popękanych rur. Woda przy zamarzaniu rozszerza się, staje się rzadszą — lód w po­równaniu z wodą co do gęstości stanowi tyl­ko 0,92. Lód jest lżejszy od wody i to ma bardzo wielkie praktyczne znaczenie — gdy­by było przeciwnie, warstwy lodu opadałyby na dno, narastając wciąż i szybko od góry, wody w czasie mrozów „wymarzłyby" całko­wicie, wszelkie żywe stworzenia wodne wy­ginęłyby w ciągu jednej zimy. Że jednak lód jest lżejszy od wody, stąd pływa po powierz­chni, grubieje zaś zwolna przez zamrażanie najbliższej, stykającej się z nim warstwy wo­dy. Nie zdarza się przeto u nas, aby stawy (głębsze), rzeki i jeziora do dna wymarzły. Woda jest cięższa od lodu. Jeżeli mamy beczkę wody o wadze 1.000 kg, to taka sama beczka lodu ważyć będzie tylko około 917 kg (ale wszystkiej wody zamarzającej w so­bie nie utrzyma — trzeba będzie ulać akurat owe brakujące 83 kg, żeby beczki lód nie roz­sadził!). Dlatego też lód pływa, zanurzając się pod wodą w 9/io swojej objętości; lód mor­ski zanurza się w 8/«. Ale to rozszerzanie się wody przy zamar­zaniu ma dla rolnika jeszcze inne bardzo po­ważne znaczenie. Jesienną orkę zwykle za­leca się robić na pełną głębokość warstwy uprawnej, sztorcując przy tym skiby. Przez tę głęboką i wy sztorcowaną orkę ogromnie powiększamy powierzchnię roli, wystawioną na zmienne działanie deszczów, śniegów, mrozów i odwilży. Rola, nasiąkła od desz­czów, zamarza — cząsteczki wody rozsze­rzają się, rozsadzając przy tym grudki zie­mi. Kilkakrotnie w ciągu zimy powtarzające się nasiąkanie wodą i zamarzanie powoduje, że z wiosną na tym polu nie widzimy już tych wy sztorcowanych, zbrylonych skib, jeno rów­ną niemal zupełnie powierzchnię roli tak do­prawionej i spulchnionej, jak tego żadnym na­rzędziem i ludzkim staraniem dokonać się nie da! W tym wypadku człowiek działał świa­domie, wyzyskując na swoją korzyść prawa i siły przyrody. Dzieją się wszakże i poza człowiekiem rzeczy, co od wieków trwają i dziać się będą po skończeniu świata! Oto wyobraźmy sobie, że jakąś szczeliną woda dostała się dc wnętrza skały olbrzymiej i tam pod ciśnieniem temperatura zamarzania ob­niżyła się do —1° C. Ciśnienie z jakichś przy­czyn ustało — woda zamarza natychmiast i rozszerza się z niesłychaną siłą 140 tonn l\ na 1 cal kwadratowy (645 mm2)! Najpotężniej­sze skały nie oprą się niszczącemu działa­niu... krzepnącej wody! Osobliwy twór ten lód. Bryłę lodu, wspar­tą na podstawkach, można drutem obciążo­nym większym ciężarem przeciąć na pół i... śladu po tym nie zostanie! Lód znowu cały — zamarzł natychmiast i połączył w jedną ca­łość po przejściu drutu! Twardy jest i kruchy, w nić rozciągnąć się nie da, a mimo to... pod ciśnieniem ,,giętki" się staje i w lodowcach płynie niby woda, choć znacznie wolniej! Zimny jest, a jednak... zapalić może — jeżeli zrobić z lodu soczewkę podobną jak w szkle powiększającym i skupić przy jej pomocy promienie słoneczne, to zapalić można wszy­stko, jak przy użyciu dobrego szkła powięk­szającego! Ale lód tworzy się nie tylko na wodzie — w górach wysokich, o dość łagodnych zbo­czach, narastające zwały śniegu pod włas­nym ciśnieniem lodowacieją i potem ruszają ku dołowi w postaci tzw. lodowców. U nas lodowców nie ma — góry nasze albo za nis­kie, albo za ostre mają szczyty, aby móc utrzymać większe masy śniegu, konieczne dla powstania lodowca. W Szwajcarii jest 471 lodowców, z których najdłuższy (Wielki Aletsch) ma około 20 kim długości i 1.790 m szerokości w miejscu najszerszym. Szybkość, z jaką te lodowce spływają, wynosi od 45 m do 110 m na rok, czyli około 12,7 cm do 30,5 cm dziennie. Są to wszakże postacie zaledwo lilipucie wobec olbrzymich lodowisk Grenlandii, któ­rej przeszło 1.300.000 kim kwadr, pokryte jest lodem. Masa lodu, grubości 600—1000 m. szeroka na dziesiątki i setki kilometrów, spływa powoli do oceanu, gdzie odrywają się potężne bloki, dając zaczątek górom kxlo- wym. Obserwowano góry lodowe wysokości 450 m ponad wodą, a że lód morski zanurza się "/•, stąd cała wysokość tej góry musiała wynosić ponad 3.700 m! Potęga, moc strasz­na w tych olbrzymach martwych i zimnych— one to stały się przyczyną okropnej kata­strofy wspaniałego parowca „Titanic" w ro­ku 1912, gdzie 1.500 osób zginęło; one wiele innych tragedyj spowdowały. Dzisiaj specjal­ne statki strzegą bezpieczeństwa, silnymi środkami wybuchowymi niszcząc groźne blo­ki lodowe, których waga dochodzi nieraz do półtora miliona tonn! Tak to z tej wody powstają lody, co swą pięknością człeka czarują, służą mu zawsze w pracy na roli, w przemyśle, w lecznictwie i w budownictwie, często zaś, jako groźne i ślepe przyrody siły, śmierć i zniszczenie nio­są wszystkiemu, co na swej drodze gdziekol­wiek spotkają.

O serwisie

“ Serwis poĹ›wiÄ™cony zagadnieniom oraz nowinkom na temat rolnictwa w okresie przedwojennym. Mam gĹ‚Ä™bokÄ… nadzieje, ĹĽe zawarte tutaj rady, znajdÄ… zastosowanie w rolnictwie teraĹşniejszym.”